AktualnościA⁺A^-A⁰

W dniu 15 II 2013 roku obchodzić będziemy 900 rocznicę wydania przez papieża Paschalisa II bulli „Pie postulatio voluntatis”. Dokument ten jest jednym z najstarszych i najważniejszych aktów prawnych w dziejach Zakonu Maltańskiego. Należy postawić pytanie, dlaczego Następca św. Piotra zdecydował się wydać taki dokument, co było tego przyczyną i jaki był tego cel?

Nowy twór, jakim był w pierwszych latach XII wieku Szpital Św. Jana w Jerozolimie dla sprawnego funkcjonowania wymagał jeszcze, oprócz woli erygujących go włoskich kupców z miasta Amalfi i braci, zgody biskupa i papieża. Konieczność ta wynikała z norm prawa kanonicznego, które praktycznie nie zmieniły się do dnia dzisiejszego. Taką zgodę otrzymał Zakon od papieża Paschalisa II właśnie w bulli „Pie postulatio voluntatis” z dnia 15 lutego 1113 roku.

Dokument ten można podzielić na trzy części dotyczące trzech różnych aspektów istnienia Zakonu. W pierwszej, umownie nazwijmy ją polityczną, papież brał Szpital w opiekę Stolicy Apostolskiej i pod patronat św. Piotra - nadawał Szpitalowi Św. Jana w Jerozolimie „Protectio Sancti Petri” czyli brał go w apostolską opiekę Rzymu, wyłączał spod władzy patriarchy Jerozolimy i wszystkich innych biskupów¹ w przyszłości:

„Twoja pokorna prośba niech będzie jak nastąpi urzeczywistniona. Twoja miłość domagała się, żeby Xenodochium, które Ty w mieście Jerozolimie obok kościoła Św. Jana Chrzciciela zbudowałeś, by było umocnione autorytetem Stolicy Apostolskiej i opieką św. Piotra [Beati Petri Apostoli patrocinio] Dlatego też uradowani Twoimi pobożnymi dążeniami gościnności Twoją prośbę z ojcowską dobrocią przyjęliśmy i pozwalamy, że ów Dom Boży, owe Xenodochium zarówno pod opieką Stolicy Apostolskiej jak również pod patronatem św. Piotra przez autorytet niniejszego dokumentu na zawsze było zapewnione”.²

Niezależność taka umożliwiała nowemu zakonowi swobodną działalność, nie uzależnioną od polityki lokalnych hierarchów³, ale też, co było bardzo ważne w średniowieczu, chroniła kościoły zakonne przed interdyktami, z błahych często powodów nakładanymi wtedy przez lokalnych dostojników kościelnych.

Druga część, polityczno-administracyjna, dotyczyła wyboru następców błogosławionego Gerarda. Papież pozwolił w niej braciom samodzielnie wybierać swego najwyższego zwierzchnika (w łacińskim oryginale nazywanego „institutor”, co przekładano jako proboszcz, założyciel, prowizor⁴)

„Jeżeli Ty, będący Prowizorem i proboszczem kiedyś umrzesz to nie powinien nikt ani przez przebiegłość, ani też przez siłę być wyznaczony Twoim następcą jeżeli bracia tamtejsi według boskich przepisów go nie wybrali i urzędu nie przyznali.”⁵

Część ta wynikła w sposób logiczny bezpośrednio z zapisów dotyczących „Protectio Sancti Petri”. Swoboda działania łączyła się ze swobodą elekcji stanowiąc gwarancję niezależności Zakonu od biskupów i książąt świeckich.

Cytowany fragment bulli „Pie postulatio voluntatis” jest podstawą dzisiejszej suwerenności prawnomiędzynarodowej Zakonu i poniższego zapisu z obecnie obowiązującej Karty Konstytucyjnej:

„§1. Zakon jest podmiotem prawa międzynarodowego i wykonuje suwerenne funkcje.”⁶

Trzecia część przywileju dotyczyła spraw ekonomicznych. Paschalis II zwolnił Szpital z obowiązku płacenia dziesięciny na rzecz biskupów diecezji, na terenie których znajdują się lub będą się mogły znajdować w przyszłości dobra zakonne.

„Potwierdzamy również, że dziesięciny od wszystkich dochodów, które Wy przez Wasze wysiłki i troski gdziekolwiek zbieracie, do Was należą i żebyście posiadali je dla Waszego Xenodochium bez sprzeciwu biskupów i biskupich sług.”⁷

Zapis powyższy stanowił tzw. immunitet finansowy. W dalszych zdaniach należących do części finansowej Paschalis II potwierdzał posiadanie wszystkich obecnych (w dniu wydania dokumentu) jak i przyszłych majątków, nabytych w drodze darowizny oraz dzięki własnej gospodarności braci.

Przy liczbie posiadanych i otrzymywanych przez Zakon majątków, już w kilka lat po zdobyciu Jerozolimy w 1099 roku, zwolnienie to dotyczyło wielkich kwot. Na przykład w 1108 roku szlachcic z Comminges, Forton de Hautefage, ofiarował szpitalnikom dobra Fonsorbes, tak wielkie⁸, iż brat Gerard wahał się przed ich przyjęciem. Ostatecznie objął je, ale pod warunkiem, że darczyńca będzie nimi zarządzał.⁹

Immunitet finansowy gwarantuje również nienaruszalność majątków posiadanych przez Szpital

„...z tej i tamtej strony morza, bądź to w Azji, bądź to w Europie...”¹⁰.

Wyraźnie zastrzega ich nietykalność, zabraniając jakiegokolwiek ich pomniejszania:

„W dodatku do tego postanawiamy, że nikomu nie wolno narażać tego Szpitala a także jego własności zabierać lub zatrzymywać ani pomniejszać, przez zuchwałe szykany dręczyć”¹¹

W bulli tej wyliczone są również pierwsze szpitale zakonne „sławne przez tytuł Jerozolimy” w Europie: szpital przy zamku św. Egidiusza, pod Asti (wg niektórych włoskich badaczy, z czym nie zgadza się amerykański uczony H.J.A. Sire¹²), w Pizie, w Bari, Otranto, Tarencie i Mesynie¹³.

Warto zwrócić uwagę, że tylko części I i II stanowią spójną całość, natomiast zdania umownie zaliczone przeze mnie do części III znajdują się w całym tekście.

Zakończenie bulli „Pie postulatio voluntatis” zawierało groźbę ekskomuniki i zakaz dostępu do sakramentów dla każdego, kto naruszy jej postanowienia.

„Gdyby w przyszłości jakakolwiek kościelna czy też świecka osoba, znając ten dokument i nasze zarządzenia, miała zuchwale próbować wystąpić przeciwko niemu, to niechaj ona po dwu albo trzykrotnym ostrzeżeniu, jeżeli nie miałaby się starać o poprawę, niechaj będzie pozbawiona godności, władzy i czci. Niechaj ta osoba wie, że przy uporczywym braku pokuty, znajdzie się kiedyś jako oskarżona przed Sądem Bożym i utraci prawo do Świętego Ciała i Krwi Pana naszego Jezusa Chrystusa, a przy Sądzie Ostatecznym na najsurowszą karę zasłuży.”¹⁴

Bulla „Pie postulatio voluntatis” była wielokrotnie potwierdzana przez kolejnych papieży; już w 1135 roku Innocenty II pisał do Raymonda du Puy :

„Dlatego też, w Panu ukochany synu, Prepozycjuszu [praepositus] Raymundzie, podejmujemy zachęceni przez twój pobożny zapał, Twoją prośbę by szpitale i dom pielgrzyma, które przez twoich poprzedników w mieście Jerozolimie obok kościoła błogosławionego Jana Chrzciciela zostały postawione, poddajemy pod opiekę Stolicy Apostolskiej według przykładu naszych poprzedników, rzymskich papieży, Paschalisa, Kaliksta i Honoriusza.”¹⁵

Bulla „Pie postulatio voluntatis” jest do dziś historyczną podstawą podmiotowości prawnomiędzynarodowej Zakonu Szpitalników, a normy w niej zawarte w jakimś stopniu obowiązują do dnia dzisiejszego¹⁶.

Aleksander Cieślak, KM
zdjęcie: za http://www.ordemdemalta.com